Naxçıvan Muxtar Respublikası, zəngin tarixi və mədəni irs ilə dolu bir ərazidir. Bu ənənəvi ərazidən biri də Ordubad şəhərində yerləşən 17-ci əsrin tarixi və memarlıq abidəsi olan Qeysəriyyə və Ordubad Zorxanasıdır. “Zəfərli Yol 2023” İctimai Nəzarət Cəmiyyəti tərəfindən təşkil edilən bir ekskursiya çərçivəsində, bir qrup səyahətçi bu unikal abidəni daha yaxından tanımaq və tarixi atmosferində hiss etmək imkanı əldə etmişdir.
Ekskursiya “Zəfərli Yol 2023” İctimai Nəzarət Cəmiyyəti Naxçıvan Muxtar Respublikası üzrə Sədr Müavini Gülsüm Mirzəyeva tərəfindən rəhbərlik edilmiş və təşkil edilmişdir. Səyahətə “Zəfərli Yol 2023″ İctimai Nəzarət Cəmiyyətinin Naxçıvan Muxtar Respublikası üzrə sədri Səadət Axundova, Cəmiyyətin Sədr Müavini və “STAR İNFO” beynəlxalq informasiya agentliyinin Naxçıvan Muxtar Respublikası üzrə səlahiyyətli nümayəndəsi Aynurə Heydərova, Azərbaycanın Əməkdar Artisti və Prezident Mükafatçısı Nazlı Hüseynqulu qizi Hüseynquliyeva kimi tanınmış şəxslər də iştirak etmişlər.
Qeysəriyyə və Ordubad Zorxanası, Ordubad şəhərinin mərkəzi bazar meydanında 540 m² sahədə yerləşən bir Türk-İslam abidəsidir. Bu 17-ci əsrin abidəsi, büyük bir günbəzdən və ona bitişik 16 kiçik qübbədən ibarətdir. 10×10 m² ölçülərindəki mərkəzi səkkizbucaqlı zal və onun üzərini örtən dairəvi günbəzdən ibarətdir. Abidə, bişmiş kərpicdən tikilmiş olub və divarının qalınlığı 80 sm-dir. Mürəkkəb quruluşlu dörd ədəd dayaq və kənar divar taxçaları arasında yerləşən keçidlər, abidənin mərkəzi günbəzi daxil olmaqla ümumi hündürlüyü 8,5 m-dir. Tarixi binanın pəncərələri şəbəkə metodu ilə hazırlanmışdır.
“Qeysəriyyə” sözünün mənası keçmiş zamanlarda şahlara məxsus daş-qaş, ləl-cəvahirat satılması məqsədilə tikilmiş örtülü “Şərq bazarı” deməkdir. Burada əsasən qızıl zinət əşyaları satılırdı. Belə tikililərə dünyanın üç yerində rast gəlmək olar: Səmərqənd, Təbriz və Ordubad şəhərlərində. Hazırda ən görkəmlisi və abadı Ordubaddakıdır. Şahların bəzi əşyaları, məsələn, zinət əşyaları, qırmızı qiymətli daşlar da satışa çıxarıldı. Buna görə də bu abidə “Şah Bazarı” adlandırıldı.
Şah Abbas bu binanı həyat yoldaşı üçün tikdirmişdi. Binanın məqsədi Şah Abbasa məxsus qızıl və zinət əşyalarının satışı idi.
Sonrakı dövrlərdə bu abidədən “Zorxana” kimi istifadə edilmişdir. Belə ki, zalının döşəməsi nisbətən binanın döşəməsindən aşağılıq olduğu üçün döşək əvəzinə dağlardan yığılmış gəvən kollarını buraya doldurub üstünə narın torpaq tökərmişlər. İrandan, Türkiyədən, Həmədandan və başqa yerlərdən gələn pəhləvanlar burada öz güclərini sınayarmışlar. Kim qalib gəlirdisə, hücrələrdə əyləşən xandan mükafat kimi bir kisə qızıl alarmış. Təxminən 19-cu əsrin ortalarında Ordubadda yaradılan “Əncüməni-şüəra” ədəbi məclisinin yığıncaqları burda keçirilirdi. Belə ki, “Əncüməni-şüəra” ədəbi məclisinin üzvləri Hacıağa Fəqir Ordubadi, Məhəmməd Tağı Sidqi, Qüdsi Vənəndi, Aşıq Abbas Dəhri, Usta Zeynal Nəqqaş, Hacı Əhməd Bikəs və başqaları bu binaya yığışıb öz yazdıqları əsərləri oxuyaraq kimi daha güclü yazdığını bəyan edərmişlər.Qeysəriyyə binası Çar Rusiyasının hakimiyyəti dövründə üçtürləngəli feldşer Qasımın və Pinəçi İbrahimin Babaları və Dayıları tərəfindən qızıl pulla alınaraq ipək sarıyan sexə çevrilmişdir. 20-ci əsrdə abidə ipək qanadlı bir emalatxana kimi fəaliyyət göstərdi və 1978-ci ildə memar Zakir Haşım oğlu Babayev tərəfindən bərpa edildi. Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisi Sədrinin tapşırığına uyğun olaraq 2010-cu ildə Qeysəriyyədə bərpa işləri aparılmışdır.
1991-ci ildən bu binada Ordubad rayonunun Tarix-Diyarşünaslıq muzeyi fəaliyyət göstərir. 14 yanvar 2011-ci ildə bərpa edildikdən sonra Qeysəriyyə tarixi abidəsinin açılışı oldu. Binanın dam örtüyü təmir edildi, şəbəkə sistemi və daxili divarlar bərpa edildi. Binanın daxili hissəsi kərpiclə bəzədilmiş, fond bölmələri, muzey işçiləri üçün ofislər açılmış və ekspozisiya salonuna uyğun işıqlandırma sistemi quraşdırılmışdır.
Muzeydə qədim dövrlərin sənət əsərləri, o cümlədən ipəkçilik əsərləri nümayiş olunur. 150 sənət əsəri ilə fəaliyyətə başlayan muzeydə 4 mindən çox sənət əsəri qorunub saxlanılmışdır. 2016-cı ildə muzeydə XIV-XV əsr silahları, mis qablar və tarixi ədəbiyyata aid 30-dan çox yeni sənət əsəri var idi. Muzeydə bəzi dəmir alətlər də var. Rayonun yaşlı sakinlərinin dediklərinə görə XVII əsrdə Ordubaddakı evlərin qapılarına iki fərqli dəmir alət asılmışdır. O sakinlərdən biri ilə qapını döyərkən, bir qadının qapını döydüyünün şahidi oldum. Evin qadını qapını açırdı. Qapını başqa bir vasitə ilə döyərkən onun kişi olduğu bilinirdi.
Eramızdan əvvəl II-I minilliklərə aid Gamiqaya qranit daşları muzeydəki ən qədim sənət əsərləridir. Burada həmçinin Quranın 32 əlyazma nüsxəsi qorunub saxlanılır. Ordubad Muzeyində zəngli bir sinə də var. Sinə 347 kiloqramdır. Qızıl saxlamaq üçün seyflər də var. Bağlar sinənin oğurlanmasının qarşısını almaq məqsədi daşıyır. Ərbub adlı varlı bir Ordubad sakinii, qiymətli əşyalarını saxlamaq üçün Fransadan muzeyə gətirmişdir.
Ekskursiya zamanı səyahətçilər, Qeysəriyyə və ya Ordubad Zorxanasının mövcud vəziyyətini görərək, bu ənənəvi abidənin məşhur 17-ci əsrin mühəndislik və memarlıq bacarığı ilə necə tikildiyini müşahidə etmişlər. Ordubad şəhərinin mərkəzi bazar meydanında yerləşən Qeysəriyyə, Naxçıvanın dövrlər ərzindəki kültur və sivilizasiya dəyişikliklərini yansıtan önəmli bir simvol halına gəlmişdir.
Səyahət dəstəsi Qeysəriyyənin ətrafında dolaşaraq, bu mürəkkəb abidənin detallarına daha da yaxından nəzarət etmək imkanı əldə etmişdir. Mərkəzi səkkizbucaqlı zal və günbəzdən ibarət olan Qeysəriyyə, inqilabi və mədəni xarakteri ilə diqqəti çəkməyə davam edir. Səyahətçilər, abidənin kənar divar taxçaları arasında yerləşən keçidləri istifadə edərək, Qeysəriyyənin müxtəlif baxış nöqtələrindən unikal manzaraların keyfini çıxarmışdır.
Bu məqalədə əlavə olaraq, Qeysəriyyə və Ordubad Zorxanasının regional və beynəlxalq əhəmiyyəti vurğulanmış, səyahətçilərin təcrübələri və şəxsi təəssuratları əks olunmuşdur. Ekskursiya, təbii gözəlliklərlə birləşən tarixi zənginlikləri ilə Naxçıvan Muxtar Respublikasının gözəl və ənənəvi məkanlarını tanımaq üçün unikal bir fürsat təşkil etmişdir.
Bu turu təşkil edən və əməyi olan hər bir kəsə “STARİNFO” beynəlxalq informasiya agentliyinin peşəkar komandası adından dərin təşəkkürümüzü bildiririk.
Mənbə: NMR üzrə səlahiyyətli nümayəndə Aynurə Heydərova
Leave a Reply